Yeni Nesil Atık: E-Atık

E-Atık

Günümüzde her yıl 50 milyon ton elektronik/elektrik atık (e-atık/e-waste) üretiyoruz; ki bu yaklaşık 5,000 adet Eiffel kulesinin ağırlığına eşit! E-atıktan anladığımız, içine pil/akü koyarak ya da fişe takarak çalıştırdığımız herhangi bir aparat… Buna; buzdolaplarından, elektrik süpürgelerine, çamaşır makinalarından cep telefonlarına, bilgisayarlardan klima cihazlarına hanehalkının kullandığı birçok ürün giriyor–bir de tabii ofislerin (örneğin fotokopi makinaları) ve endüstrinin çıkartmış olduğu atıklar da var… Aslında bu tür e-atıklar geri dönüşüme çok açık (yemek atıklarıyla karşılaştıralım); öyle ki geçen sene tekrar geri dönüştürülen malzemenin değeri yaklaşık 55 milyar abd doları (birçok ülkenin gayri safi milli hasılasından fazla). Ama ne var ki toplam e-atığın sadece %20si geri dönüştürülebiliyor; geri kalanlar diğer çöplerle birlikte ya gömülüyorlar ya denizlere/göllere atılıyorlar ya da yakılıyorlar. Bir kısım çöp de evlerimizde ne yapacağımızı bilmediğimiz için öylesine durmakta! Dünya kişi başı e-atık yılda yaklaşık 6.5 kg; ama bu zengin ülkelerde 15 kg üzerine çıkmakta… Kişi başı e-atık artış hızı en yüksek olan yerler ise gelişmekte olan ülkeler… Tahmin edilebileceği üzere, eğitim seviyesi ve (kısmen ilintili olarak) çevre bilinci yüksek ülkelerde geri dönüşüm oranları da yüksek (Avrupa’da örneğin %40’lara yakın); düşükolduğu yerlerde de düşük (çoğu gelişmekte olan ülkede %10’lara ulaşamıyor).

Geri dönüştürülmeyen ve toprağa gömülen/deniz ya da göllere atılan e-atıkların türüne göre farklı farklı çevre maliyetleri getirmesi söz konusu.

E-atıkların içindeki plastik doğayı en fazla kirleten unsurların başında geliyor. Kimi el-atıkların içindeyse doğayı (havayı/suyu/toprağı) zehirleyen gazlar ve sıvılar olabiliyor. Bunların başında da pillerde kullanılan civa gelmekte. Çöpe atılan ve sonuçta toprağa karışan pilin içindeki civanın toprağı zehirlemesi, yer altı sularına karışması söz konusu… Bir kalem pilin yaklaşık 4 metreküp toprağı zehirlemesinden bahsediyoruz.

Dolayısıyla yapılması gerekenler a) e-atıklarımızın geri dönüştürülmesini sağlamak ve etrafımızı uyarmak, b) elden geldiğince az e-atık çıkartmak üzere tüketimimizi kısmak.

İlgili siteler:

• https://www.unenvironment.org/news-and-stories/story/end-electronic-waste-united-nations-organisations-highlight-their-commitment
• https://www.sciencedaily.com/releases/2017/12/171213143714.htm
• https://www.haberler.com/bir-kalem-pil-4-metrekup-topragi-zehirliyor-4468200-haberi/